Γιατί στην Καβάλα;
Η καλλιέργεια της ελιάς στην ευρύτερη περιοχή της Καβάλας είναι σαν να υπήρχε από πάντα.
Η πόλη και ταυτόχρονα πρωτεύουσα του ομώνυμου νομαρχιακού διαμερίσματος, βρίσκεται στη Βόρεια Ελλάδα και ανήκει διοικητικά στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Με σήμα κατατεθέν το ιστορικό φρούριο που δεσπόζει στην κορυφή της, είναι χτισμένη αμφιθεατρικά κατά μήκος της θάλασσας και ήταν ανέκαθεν σημαντικό σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής, ενώνοντας ποικιλοτρόπως διαφορετικούς λαούς, θρησκείες και πολιτισμούς.
Αναφορές στην Οδύσσεια καταμαρτυρούν σαφώς την καλλιέργεια της ελιάς από τα ομηρικά έτη. Ένα δε από τα πλέον τρανταχτά αποδεικτικά ευρήματα για την αξιοποίηση της ελιάς προς παραγωγή ελαιολάδου πριν από δύο περίπου χιλιετίες είναι μία αγροικία που ανακαλύφθηκε στο χωριό Άργιλος του Δήμου Παγγαίου, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης, η οποία αφιέρωνε σημαντικό μέρος της σε ολοκληρωμένο ελαιοτριβείο, με εξοπλισμό και μηχανισμούς (λίθινη λεκάνη – trapetum, πήλινους πλίνθους με ελαιοπυρήνες κ.ά.). Αρχαιολόγοι την τοποθετούν στον 1ο αιώνα μ.Χ., ενώ η ιστορική σημασία του ελαιοτριβείου της είναι τέτοια που πιστό αντίγραφό του έχει κατασκευαστεί και εκτίθεται στο μουσείο ελιάς στη Σπάρτη. Επίσης, ο αρχαίος Έλληνας φυτολόγος, γαστρονόμος, διαιτολόγος κ.ά., Αθηναίος ο Ναυκρατίτης, που έζησε στα τέλη του 2ου με αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ., με κυριότερο έργο το τριαντάτομο «Δειπνοσοφισταί», ανέφερε για τη συγκεκριμένη περιοχή την ελιά, το αμπέλι και τη συκιά ως τις σημαντικότερες καλλιέργειες της.
Ωστόσο, με το πέρασμα των αιώνων η καλλιέργεια της ελιάς στην περιοχή της Καβάλας ατόνισε λόγω καταστροφών, πολέμων ή απλώς εξαιτίας της αστυφιλίας. Σταδιακά, η περιοχή εστίασε σε πιο προσοδοφόρες οικονομικά καλλιέργειες, όπως τα σιτηρά και τα καπνά. Οι κάτοικοί της αξιοποιήσαν, έτσι, αποδοτικότερα αυτή την τεράστια εύφορη και πεδινή έκταση. Την είχε, μάλιστα, χαρακτηρίσει ήδη ο Έλληνας ιστορικός Πλούταρχος ως «χώραν ευφυστάτην και καλλίστην…» και ο επίσης Έλληνας γεωγράφος και ιστορικός Στράβων, ως «αρίστην και εύκαρπον» (αμφότεροι εντός 1ου αι. μ. Χ.).
Από την άλλη μεριά, η Καβάλα, λόγω του λιμανιού της, αναπτύχθηκε και ως κόμβος μεταφορών προϊόντων από και προς όλες τις χώρες του Βορρά. Συνεπώς, η περιοχή εξελίχθηκε σε ισχυρό εμπορικό διαμετακομιστικό κέντρο για όλες τις μεσογειακές χώρες. Έτσι, τον 18ο με 19ο αιώνα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή οικονομικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής. Ανάμεσα στα προϊόντα της ήταν και ο χρυσός, λόγω των ορυχείων της, καθώς και τα καπνά, που ταυτίστηκαν με την ιστορία της, τόσο όσον αφορά την παραγωγή και την επεξεργασία, όσο και την εμπορία. Στις μέρες μας, μάλιστα, τα υπέροχα αρχιτεκτονικά κτήρια των καπνεργοστασίων και των καπναποθηκών δεσπόζουν επιβλητικά στην πόλη, μαρτυρώντας την ιστορική σχέση της με το εν λόγω προϊόν. Λειτουργούν, πλέον, ως μουσεία ή πολιτιστικά και επιμορφωτικά κέντρα ή φιλοξενούν δημόσιες υπηρεσίες.
Ο ελαιώνας της Καβάλας
Η καλλιέργεια της ελιάς στην ευρύτερη περιοχή της Καβάλας είναι σαν να υπήρχε από πάντα.
Ο ελαιώνας της ευρύτερης περιοχής της Καβάλας, με δύο εκατομμύρια ελαιόδεντρα και 30.000 στρέμματα ελαιοκαλλιέργειας, αφορά τρεις περιοχές, με κύριες εκείνες του Δήμου Παγγαίου, του Δήμου Θάσου και (σε μικρότερη έκταση) των Δήμων Νέστου και Καβάλας (κατά σειρά μεγέθους).
Με πλούσια ελαιοκομική ιστορία, ο Δήμος Παγγαίου επανέκαμψε δυναμικά στην καλλιέργεια της ελιάς τα τελευταία 15 χρόνια και μάλιστα με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Θεωρείται η σπουδαιότερη αναδυόμενη ελαιοκομική περιοχή στην Ελλάδα, πολλά υποσχόμενη για την ποιότητα του ελαιόλαδου της. Ο ελαιώνας, όπως και γενικώς ο ηπειρωτικός ελαιώνας της περιοχής της Καβάλας, ξεκινά σχεδόν δίπλα στη θάλασσα και απλώνεται στις πλαγιές του όρους Παγγαίο, μέχρι και τα 550 μέτρα. Φημίζεται για την άψογη εδαφική του σύνθεση, απολαμβάνοντας τα οφέλη ενός μοναδικού τερουάρ μεσογειακού κλίματος, με κάποιες ηπειρωτικές επιρροές, αλλά παρούσα την ευεργετική επίδραση των θαλάσσιων ανέμων, οι οποίοι επικρατούν των ψυχρών βοριάδων και γαληνεύουν τη θερινή ζέστη. Με άλλα λόγια, συνθήκες που επιδρούν ευεργετικά στη προστασία της ελιάς έναντι ασθενειών και που συμβάλουν στην καλή ωρίμασή της.
Η Θάσος, από την άλλη, αυτό το καταπράσινο και πανέμορφο νησί, είναι ένα μέρος της Ελλάδας που ταυτίζεται με τρόπο μοναδικό με την ελιά. Η ντόπια ποικιλία που φέρει το όνομά του (ελιά Θάσου, ντόπια Θάσου, Θασίτικη ή θρούμπα Θάσου) αποτελεί μονοκαλλιέργεια σε όλη την έκταση του νησιού, λειτουργώντας διττά, τόσο ως επιτραπέζια ελιά, όσο και ως ελιά για την παραγωγή ελαιολάδου.
Σε ό,τι αφορά τις ποικιλίες ελιάς που καλλιεργούνται στην ευρύτερη περιοχή, πρωταγωνιστούν η Χαλκιδικής και η Θάσου, ενώ ένα 10% καλύπτει η Μεγαρίτικη και, σε μικρότερα ποσοστά, διάφορες άλλες ποικιλίες. Σε κάθε περίπτωση, βασίλισσα του ελληνικού βορρά είναι η εντυπωσιακά μεγαλόκαρπη ποικιλία Χαλκιδικής, βασικός προορισμός της οποίας είναι η βρώση ως καρπός (επιτραπέζια ελιά) και έτσι κάνει αξιόλογη καριέρα και στην Καβάλα.
Τα τελευταία, όμως, χρόνια η Χαλκιδικής πρωταγωνιστεί και στην παραγωγή ελαιόλαδου λόγω της έντονης γευστικής της προσωπικότητας. Με έντονο φρουτώδες, ισχυρό πικάντικο και ισορροπημένη παρουσία πικρού, τα ελαιόλαδά της διαθέτουν πολυπλοκότητα, με κύρια χαρακτηριστικά της γεύσης τους (flavor) το πράσινο αμύγδαλο, τα φύλλα ελιάς, τα φύλλα συκιάς, τα φύλλα ντομάτας και τα φρέσκα βότανα.
Όσον αφορά τα ελαιόλαδα της ντόπιας Θάσου, οργανοληπτικά χαρακτηρίζονται ως γλυκά και ισορροπημένα, με μέτρια προς ήπια ένταση πικρού-πικάντικου και αρώματα κόκκινου μήλου, χαμομηλιού, αποξηραμένων ανθών και γλυκού κόκκινου πιπεριού.
Τέλος, η ποικιλία Μεγαρίτικη, που κατάγεται από την Αττική, παράγει ελαιόλαδα που χαρακτηρίζονται ως γλυκά, αρωματικά και αρμονικά, με γεύση που εστιάζει στα αρώματα φρούτων του δάσους, στα πράσινα φύλλα και στο φουντούκι.
