Η Σπάρτη είναι η πρωτεύουσα της περιφερειακής ενότητας Λακωνίας, ένας ευλογημένος τόπος πλούσιος σε φυσικές ομορφιές, με μακρά, λαμπρή ιστορία και υψηλό πολιτισμό, μέσα στον οποίο εντάσσεται και η γαστρονομία. Πλήθος δε από πόλεις, χωριά, παραδοσιακούς οικισμούς, καστροπολιτείες και άλλα αξιοθέατα συμπληρώνουν την απαράμιλλη ομορφιά της. Το λιτό έως αυστηρό τοπίο της περιοχής σημαδεύει σχεδόν παντού η ελιά, η καλλιέργεια της οποίας ήταν ανέκαθεν παρούσα. Αυτό, άλλωστε, απεικονίζεται παραστατικά στο Μουσείο Ελιάς και Ελαιολάδου του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς, που δικαίως φιλοξενεί η Σπάρτη, μαρτυρώντας τη σπουδαιότητα του καρπού αυτού στη ζωή και στις παραδόσεις των ανθρώπων της περιοχής. Διότι η ελιά ήταν και παραμένει παράγοντας οικονομικής άνθισης και δύναμη τροφής για τους κατοίκους της Λακωνίας, συμβάλλοντας μέχρι και στη διάσημη ρώμη των Λακεδαιμονίων πολεμιστών, δηλαδή των πολεμιστών της αρχαίας Σπάρτης.

Με άλλα λόγια… «this is Sparta», όπως ειπώθηκε και στην επιτυχημένη ταινία «300», που αφορούσε το στρατό του βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα, ο οποίος ηγήθηκε στη θρυλική μάχη των Θερμοπύλων (430 π.Χ.), με αντίπαλο τους πολυάριθμους Πέρσες του Ξέρξη. Μάχη που με αφορμή και το στρατό αυτό, δημιούργημα μίας από τις δύο ισχυρότερες πόλεις-κράτη της Αρχαίας Ελλάδας, της Σπάρτης (η άλλη ήταν η Αθήνα), συμβολίζει παγκοσμίως και διαχρονικά τη γενναιότητα, την πειθαρχία και, βέβαια, την αυταπάρνηση. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που σύμβολο της πόλης και ολόκληρης της Λακωνίας είναι το ορειχάλκινο άγαλμα του Λεωνίδα στην πλατεία του δημοτικού σταδίου της σύγχρονης Σπάρτης, μίας πόλης της Ελλάδας από αυτές με την καλύτερη ρυμοτομία.

Πιο συγκεκριμένα, η Σπάρτη βρίσκεται στο κέντρο του νοτίου τμήματος της Πελοποννήσου, στην εύφορη κοιλάδα του ποταμού Ευρώτα. Πλαισιωμένη από τις οροσειρές του Ταΰγετου και του Πάρνωνα, είναι μία από τις αρχαιότερες και πλέον ιστορικές πόλεις της Ελλάδας, με πορεία στο χρόνο που ξεκινά τουλάχιστον από την 6η χιλιετία π.Χ., όπως επιβεβαιώνουν αρχαιολογικά ευρήματα.

Πασίγνωστη είναι δε και μέσα από το έπος του Ομήρου Ιλιάδα, με πρωταγωνιστές το βασιλιά Μενέλαο, τη σύζυγό του ωραία Ελένη και, βέβαια, την αρπαγή της από τον Πάρι, που αποτελεί τη ρομαντική εκδοχή για την αφορμή του Τρωικού πολέμου, ενός από τους μεγαλύτερους της αρχαιότητας!

Από τότε και παλαιότερα εντός της μυκηναϊκής εποχής η Σπάρτη έπαιζε κεντρικό έως καταλυτικό ρόλο στην Πελοπόννησο, κάτι που συνεχίστηκε και στις επόμενες ιστορικές περιόδους, τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και την οθωμανική. Στις δύο πρώτες, μάλιστα, (5ος – 6ος αιώνας) η ευρύτερη Λακωνία άνθισε οικονομικά και πολιτισμικά με την ίδρυση των καστροπολιτειών, με σημαντικότερες τα κέντρα Μυστρά, Μονεμβάσιας και Αρεόπολης.
Στην τελευταία, μάλιστα, κηρύχθηκε και η έναρξη της επανάστασης, που αργότερα οδήγησε στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.

Ο λακωνικός ελαιώνας και η καλλιέργειά του εκτείνονται σε όλο το γεωγραφικό μήκος και πλάτος της οικολογικής ζώνης της Λακωνίας, ξεκινώντας από τη θάλασσα και φθάνοντας μέχρι τα 700 μέτρα υψόμετρο, στις πλαγιές του Πάρνωνα και του Ταϋγέτου, δηλαδή των οροσειρών που πλαισιώνουν τη Σπάρτη. Καταλαμβάνει δε το 65% της καλλιεργήσιμης γης της περιοχής (ακολουθούν τα εσπεριδοειδή, με έμφαση στο πορτοκάλι και κατόπιν άλλες καλλιέργειες). Έτσι, η Λακωνία καθίσταται μία από τις σημαντικότερες ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας. Ένας τόπος που η καλλιέργεια της ελιάς παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην αγροτική οικονομία και στην κοινωνική ζωή των κατοίκων από τη μυκηναϊκή εποχή έως σήμερα και μάλιστα αδιάκοπα.

Όπως φανερώνουν τα στοιχεία, στη Λακωνία καλλιεργούνται σήμερα περίπου 14 εκατομμύρια ελαιόδεντρα, έναντι 10.936.000 το 2013, με πολλούς νέους σε ηλικία να επιδίδονται στην αξιοποίησή τους. Με άλλα λόγια, τα τελευταία χρόνια η ελαιοκαλλιέργεια σημειώνει αυξητική τάση, με μοναδικό, ίσως, περιοριστικό παράγοντα το δεσμευτικό ανάγλυφο του εδάφους στις ορεινές ζώνες, καθώς η αξιοποίησή τους απαιτεί ύπαρξη νερού και καλλιέργεια σε  αναβαθμίδες.

Όσον αφορά τις ποικιλίες πρωταγωνίστριες είναι η Κορωνέϊκη και η Αθηνολιά (ή Τσουνάτη) και ακολουθεί η Κουτσουρελιά (ή Πατρινιά). Σε μικρότερη κλίμακα συναντώνται διάφορες ντόπιες ποικιλίες, όπως η Μυρτολιά, η Σμερτολιά, η Μανιάτικη (ντόπια Γυθείου), η Ανθολιά, η Ασπρολιά και η Τραγολιά, οι οποίες αξιοποιούνται συνήθως σε χαρμάνι με Κορωνέϊκη ή Αθηνολιά. Σημαντική είναι, βέβαια, και η παρουσία της ποικιλίας Καλαμών, με παραγωγή για επιτραπέζια χρήση (22.000 περίπου τόνοι ετησίως) και όχι για ελαιοκομία.

Βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι το μεσογειακό κλίμα, με ήπιες βροχοπτώσεις και μεγάλη ηλιοφάνεια. Ωστόσο, παράγοντες όπως η μεγάλη γεωγραφική έκταση, η εκτενής ακτογραμμή και το ποικίλο του εδαφικού ανάγλυφου, όπως το διαμορφώνουν οι οροσειρές Ταϋγέτου και Πάρνωνα και ο ποταμός Ευρώτας, διαμορφώνουν πληθώρα μεσοκλιμάτων. Στην πλειονότητά τους είναι θετικά για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά όλων των αγροτικών προϊόντων, εκτοξεύοντας τη φήμη τους και στις διεθνείς αγορές.

Μόνο τυχαίο δεν είναι, άλλωστε, που η Λακωνία αποτελεί τη μοναδική περιφερειακή ενότητα της Ελλάδας όπου ελαιόλαδο τριών περιοχών έχει κατοχυρωθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ικανό να φέρει στην ετικέτα το  όνομα των τοπωνύμιων του: ΠΟΠ Κροκεές Λακωνίας, ΠΟΠ Φοινίκι Λακωνίας και ΠΟΠ Πετρίνα Λακωνίας. Παράλληλα, όλη η παραγωγή του λακωνικού ελαιολάδου βρίσκεται υπό την ένδειξη ΠΓΕ Λακωνία.

Η ετήσια παραγωγή του Λακωνικού ελαιολάδου κυμαίνεται σε 30-35.000 τόνους και προέρχεται κυρίως από τα 57 ενεργά πρότυπα ελαιοτριβεία της περιοχής, με το 85-90% του ελαιολάδου αυτού να ανήκει στην κατηγορία εξαιρετικό παρθένο. Το κυριότερο στοιχείο που χαρακτηρίζει οργανοληπτικά το λακωνικό ελαιόλαδο είναι η έντονη παρουσία του φρουτώδους και η καλή εναρμόνισή του με το πικρό και το πικάντικο. Αυτό, όμως, που το ξεχωρίζει είναι η πολυπλοκότητα των αρωμάτων του και η γευστική φινέτσα. Εξαιτίας του προφίλ αυτού και των θρεπτικών συστατικών του χαίρει ιδιαίτερης φήμης στην αγορά.  Άτυπος, μάλιστα, δείκτης της φήμης αυτής και, βέβαια, της ποιότητάς του είναι ότι οι πρώτοι πλειστηριασμοί ελληνικού ελαιολάδου σε κάθε νέα περίοδο συγκομιδής πραγματοποιούνται στο χωριό Άγιοι Απόστολοι της Λακωνίας και λειτουργούν ως δείκτης τιμών πώλησης του ελληνικού ελαιολάδου στη διεθνή αγορά. Επίσης, στην περιοχή δραστηριοποιούνται 17 οργανώσεις ελαιοπαραγωγών και 13 εταιρείες εξαγωγών.